Hương nước mắm đồng…

Thương con mẹ nấu mắm đồng / Tay thì chụm lửa, tay bồng con thơ (Ca dao)

Có lần, tôi ghé tiệm tạp hóa gần nhà hỏi mua chai nước mắm đồng nhãn hiệu “Út Anh” (một thương hiệu nước mắm cá đồng ở cù lao Tân Lộc - Thốt Nốt) về kho thịt. Chị chủ tiệm nhìn tôi cười, hỏi: “Chú là dân chợ về đây ở mà cũng ăn được nước mắm đồng à? Nhiều người không quen ăn, không chịu nổi cái mùi của nó đó chú”. Nghe chị hỏi, tôi cũng bật cười và nhớ lại một câu chuyện đã xảy ra mấy năm về trước, tại nhà một người bạn.

Anh bạn tôi sang định cư ở Canada khi còn đang tuổi 17 bẻ gãy sừng trâu. Miệt mài học tập, đỗ đạt cao, với tấm bằng tiến sĩ, anh trở thành chuyên gia cấp cao của một công ty chuyên chế tạo động cơ máy bay. Cuộc sống bận rộn với công việc cứ cuốn đi cho đến tận khi nhận quyết định nghỉ hưu, anh mới thu xếp được chuyến trở về quê hương lần đầu tiên sau bao năm xa cách. Gặp lại tôi, anh than: “Nhịp sống bên ấy nhanh lắm, đã làm là phải cật lực, chạy theo công việc trối chết. Bận rộn đến nỗi ngoảnh lại thấy mình già hồi nào cũng không hay. Nhớ quê lâu lắm rồi giờ mới được về thăm”.

Về quê nhà được vài hôm, sáng nọ, anh ra vườn hái một rổ rau tập tàng tươi non mơn mởn những đọt dền cơm, cải trời, dền tía, mỏ quạ… Xong, anh bảo cô em gái đi chợ mua cá chốt về kho tiêu và dặn: “Em mua cá chốt về làm nhớ đừng bỏ đầu nha. Hồi xưa, má kho cá chốt không bao giờ bỏ đầu để tiết kiệm nuôi anh em mình. Anh thèm món cá chốt kho tiêu ăn với rau tập tàng luộc quá!”.

 Cô em te tái đi chợ, làm đúng theo lời anh trai dặn. Thế nhưng khi nồi cá kho trong bếp tỏa khói thơm lừng thì anh lại lắc đầu:

 - Sao không giống mùi cá kho của má ngày xưa vậy em?

Cô em gái đổ quạu, cãi:

- Tưởng cao lương mỹ vị gì thì em không biết, món cá kho này thì em làm y chang theo cách má dạy em khi má còn sống đó anh!

Nghe vậy cô em nói vậy, anh nín thinh nhưng nét mặt buồn so. Người em rể cũng không nói gì, chỉ lẳng lặng đứng dậy xách xe chạy đi đâu đó, không khí trong nhà như trầm hẳn xuống.

Lát sau, người em rể quay về, trên tay cầm một bọc ni-lon màu đen đựng gì đó đi thẳng ra chái bếp. Chừng mươi phút sau, một mùi hương nồng nàn, mê hoặc lan tỏa khắp nơi.

Anh bạn tôi đôi mắt lấp lánh niềm vui, reo to:

  - Đúng mùi này rồi! Đây mới chính là mùi cá kho của má nè mấy đứa!

Người em rể của anh quay sang tôi, nói nhỏ: “Hồi xưa má vợ em kho cá bằng nước mắm đồng chứ đâu kho bằng nước chấm công nghiệp như bây giờ nên anh ấy bảo nó khác mùi là phải. Em vừa chạy ra chợ mua chai nước mắm đồng để kho lại nồi cá cho đúng hương, đúng vị của má ngày xưa”.

Hiểu ra câu chuyện, tôi cảm thấy thương anh bạn Việt kiều trí thức này hơn và nhận ra rằng hạnh phúc không phải quá cao xa. Hạnh phúc nằm trong những điều tưởng chừng như giản dị, bình thường diễn ra hàng ngày, miễn mình biết cảm nhận.

Nước mắm nấu từ cá đồng tuy là đặc sản các địa phương miền Tây nhưng không phải vật phẩm cao sang, khó tìm. Cá để ủ nấu nước mắm người ta thường chỉ dùng các loại cá tạp, ít có giá trị kinh tế như: cá sặc, cá rô non, cá rô phi, cá hủn hỉn… Riêng miệt đầu nguồn sông Hậu, cư dân nơi đây thường đợi đến mùa nước nổi để nấu nước mắm bằng cá linh.

Cá dùng để nấu nước mắm được ủ muối, lèn chặt trong khạp da bò từ 12 tháng trở lên, cho đến khi xác cá bị phân rã gần như hoàn toàn người ta mới đổ thêm nước vào, bắt lên bếp nấu sôi và dùng vải mùng lược bỏ xác. Có người bảo, thay vì đổ nước lã nếu đổ nước dừa xiêm vào nấu thì nước mắm sẽ ngon hơn (nhưng lại khó để dành lâu).

Nước mắm nấu bằng cá đồng có hương vị đặc trưng, ai không quen dùng thì cho rằng nó nặng mùi. Tuy nhiên, đối với những người lớn lên từ gốc rạ chân rơm thì cái mùi nước mắm đồng đã thấm vào da thịt và trở thành nỗi nhớ cồn cào trong những ngày xa xứ.

Nhìn người bạn Việt kiều tóc đã luống màu thời gian, ngồi trước bàn ăn với ê hề món ngon nhưng anh chỉ động đũa đến món rau tập tàng luộc, cá chốt kho tiêu bằng nước mắm đồng, tôi chợt hiểu: anh không chỉ ăn bằng hương, bằng vị mà anh đang  tìm về bóng dáng người mẹ quê tảo tần trong ký ức.