Khăn rằn "hớp hồn" du khách thập phương - Trở thành biểu tượng văn hóa của đất và người phương Nam

(NSMT) - Vùng đất Tây Nam Bộ từ lâu nổi tiếng là nơi có không gian xanh mát, ẩm thực tươi ngon, con người mến khách cùng phong cách ăn mặc "hớp hồn" đậm chất của người miền Tây dân dã: áo bà ba - chiếc khăn rằn. Hai hình ảnh này đã đồng hành cùng người dân nơi đây qua bao đời, đặc biệt là chiếc khăn rằn, được sử dụng phổ biến trong đời sống lao động, trong sinh hoạt hàng ngày, trở thành nét đẹp văn hóa biểu trưng của người dân miền sông nước. Có dịp du ngoạn về miền Tây, chúng ta sẽ không khó để bắt gặp hình ảnh những chiếc khăn rằn được các bà, các mẹ và cả các anh đeo lên cổ hay quấn lên đầu, trông rất dân dã và thân thương.

Khăn rằn Nam Bộ có nguồn gốc từ khăn krama của người Khmer, trải qua quá trình cộng cư giữa các dân tộc Kinh, Khmer, Chăm, Hoa,…, chiếc khăn đã được thay đổi cho phù hợp, gần gũi và gắn liền với người miền Tây cho đến tận ngày nay.

Khăn rằn thường được ưu dùng nhất ở hai màu đen - trắng, về sau để tiếp cận thị hiếu người dùng, tạo tính cạnh tranh, khăn rằn đã có thêm rất nhiều màu sắc phong phú như: đỏ, xanh, vàng, hồng, tím, nâu… để thu hút người mua, tạo sự đa dạng cho hình ảnh chiếc khăn rằn Nam Bộ. 

Khăn rằn ở miền Tây đa phần được dệt bằng sợi vải tổng hợp, vải mùng (mền), đem ngâm với hồ và phơi khô rồi mới tiến hành dệt. Để đến được bước này, đòi hỏi người thợ phải thật kiên nhẫn, tỉ mỉ do quá trình làm ra cần rất nhiều thời gian, trải qua nhiều công đoạn. Người thợ phải xả những cuộn chỉ lớn thành các búi nhỏ, cho chỉ vào nồi nhuộm màu, sau đó phơi trên giàn cho khô. Tiếp đến mới là công đoạn lên bột hồ cho chỉ, quấn chỉ vào những con thoi và đưa lên khung dệt, dệt thành những tấm khăn rằn hoàn chỉnh nối liền nhau, cuối cùng là cắt khăn rằn thành từng chiếc khăn lẻ với kích thước phù hợp.

Một chiếc khăn rằn thường có ít nhất 2 màu sắc để tạo thành những họa tiết ô vuông nhỏ đan xen nhau, chạy ngang, chạy dọc trên khắp mặt khăn, ở hai đầu khăn có tạo kiểu tua rua. Tiêu chuẩn kích thước thường có của một chiếc khăn rằn sẽ là 120cm x 55cm, sau khi ra thành phẩm sẽ được xếp làm ba, làm tư để tiện sử dụng.

Do chất liệu ban đầu rất mềm nên đa số chiếc khăn rằn mới sẽ luôn có độ cứng và thô do lớp hồ chưa được vơi đi. Tuy nhiên khi sử dụng một thời gian, chiếc khăn sẽ tự đồng mềm mại và dễ dàng thắt tết, tạo hình hơn.

Thời ông bà ta, khăn rằn được dệt thủ công bằng tay với cách dệt caro đơn giản nhất, về sau xuất hiện những khung dệt máy để tạo dáng hình cầu kì, phức tạp hơn cho chiếc khăn rằn. Ngoài 2 màu sắc truyền thống đen - trắng, khăn ngày nay còn được đầu tư dệt phối bằng những màu sắc lạ mắt kết hợp như: cam - đỏ, vàng - nâu, xám - vàng, hồng - trắng,... với đa dạng kích thước, chất liệu và kiểu hình.

Khăn rằn có rất nhiều cách sử dụng, ngày xưa, người nông dân ra đồng có thể dùng để đeo lên cổ cho thấm mồ hôi hoặc mở ra để trùm đầu tránh nắng. Các ông, các anh còn thường dùng khăn rằn để làm mấn đội đầu hay làm thắt lưng tạo dáng, trông rất oai. Bên cạnh đó, khăn rằn còn là "người đồng đội" kiên cường đã bao phen làm quân thù khiếp sợ bởi hình ảnh “áo bà ba khăn rằn tay không bắt giặc”.

Ngày nay, xã hội càng phát triển, chiếc khăn rằn đã được sử dụng theo nhiều cách hơn, có người dùng làm quà tặng, có người lại dùng để làm khăn choàng, hay đeo hờ lên cổ, lên vai rất đẹp. Không những thế, khăn rằn còn được đưa vào các buổi hội họp, gặp mặt quan trọng để thể hiện nét đẹp văn hóa, con người Nam Bộ, tạo không khí trang nghiêm cho hội nghị.

Và trên sân khấu, khăn rằn còn là đạo cụ không thể thiếu cho các phiên biểu diễn nghệ thuật về quê hương, dân tộc, làm tăng tính tượng hình hơn cho các tiết mục. Bên cạnh đó, khăn rằn ngày nay còn được dùng làm sản phẩm để kích cầu du lịch, thu hút khách thập phương, rất được du khách ưa chuộng và yêu thích.