Những tác phẩm nổi tiếng của nhà văn Nam Cao

(NSMT) - Đối với độc giả Việt Nam, những tác phẩm truyện ngắn của Nam Cao vẫn chiếm một vị trí đặc biệt trong lòng họ cho dù thời gian nghiệt ngã có trải qua bao lâu. Ngoài "Chí Phèo" và "Lão Hạc' thì 4 tác phẩm sau đây cũng khẳng định được tên tuổi cũng như tạo nên phong cách thơ văn đặc trưng của riêng ông.

Nam Cao xuất thân từ một gia đình Công giáo bậc trung. Ông là một chiến sĩ, liệt sĩ người Việt Nam và cũng là một trong những nhà văn tiêu biểu nhất thế kỷ 20. Nam Cao có nhiều đóng góp quan trọng đối với việc hoàn thiện phong cách truyện ngắn và tiểu thuyết Việt Nam ở nửa đầu thế kỷ 20. Bên cạnh đó,  Nam Cao từng làm nhiều nghề, chật vật kiếm sống và đến với văn chương đầu tiên vì mục đích mưu sinh.

Năm 1941, tập truyện đầu tay của ông Đôi lứa xứng đôi (sau này đổi thành Chí Phèo), tên trong bản thảo là Cái lò gạch cũ, với bút danh Nam Cao do Nhà xuất bản Đời mới Hà Nội ấn hành được đón nhận như là một hiện tượng văn học thời đó. Sau đó, ông liên tục cho ra những tác phẩm nổi bật, ghi dấu ấn trong cuộc đời của chính mình cũng như trong lòng người đọc.

Đời thừa

Đời thừa được ra đời vào năm 1943, khẳng định một tác phẩm văn học phải vượt lên trên tất cả các giới hạn, phải là một tác phẩm chung cho cả nhân loại, để cho ai ai cũng đọc được. Đời thừa thuộc mảng đề tài sáng tác về người trí thức nghèo trước Cách mạng của Nam Cao. 

Như tên của tác phẩm, Đời thừa nói về nhân vật Hộ - người trí thức nghèo, nhà văn nghèo – sống một cuộc sống mòn mỏi, bế tắc, “bị ghì sát đất” bởi gánh nặng cơm áo và trở thành một người “thừa”, vô ích. Hộ say mê lý tưởng sự nghiệp văn chương, anh ấp ủ khát vọng viết một tác phẩm để đời, “chung cho cả loài người” và làm cho “người gần người hơn”.

Gặp Từ, người con gái bị tình nhân bỏ rơi cùng với một sinh linh bé bỏng và cả người mẹ già gần đất xa trời, Hộ đã đem lòng yêu thương và che chở, cưu mang. Nhưng chính nghĩa cử cao đẹp vì lý tưởng tình thương ấy đã đẩy Hộ vào hàng tấn bi kịch không lối thoát.

Đời thừa vừa là một tuyên ngôn về nghệ thuật của Nam Cao, vừa là trang viết chất chứa những trăn trở, day dứt về giá trị con người, lối thoát cho con người trong hoàn cảnh xã hội đen tối.

Sống mòn

Cuối năm 1944, Nam Cao viết xong Sống mòn. Tập tiểu thuyết ấy quăng đi, ném lại, không lọt qua được lưới kiểm duyệt để xuất bản, tuy rằng soi từng chữ không có chỗ nào bắt bẻ được.

Sống mòn miêu tả cuộc sống thiểu não, quẩn quanh, nhỏ nhen của mấy người trí thức tiểu tư sản nghèo, một cuộc sống mù xám cứ "mốc lên, ri đi, mòn ra, mục ra", không có lối thoát. Rộng hơn là vận mệnh những con người ấy, ta thấy đặt ra một cách ám ảnh vấn đề vận mệnh chung của cả một xã hội chua xót, đau đớn, buồn thảm, tủi nhục, trong đó, đời sống không còn ý nghĩa, quay về phía nào cũng thấy dựng lên những bức tường bế tắc.

Trăng sáng

Trong tác phẩm Trăng sáng (Giăng sáng), Nam Cao đã xây dựng nhân vật chính là Điền, đây có thể xem là hiện thân của cuộc đời tác giả. Điền là một ông giáo nghèo trường tư, lãnh lương tháng nào cũng không đủ nuôi bản thân và gia đình. Vợ Điền vì khó khăn, vất vả mà nhỏ nhen, ích kỷ từ lúc nào không hay. Con Điền, đứa thì phải đi chăn trâu, đứa thì phải chạy chợ kiếm ngày mấy xu rau. Chứng kiến cảnh tượng ấy hàng ngày, hàng tháng đã khiến tâm hồn Điền cằn cỗi, quên mộng văn chương để lo cơm áo gạo tiền. Và đây được xem như cái bi kịch của người trí thức.

Trong tác phẩm có một chi tiết người đọc nhớ mãi đó là “Ánh trăng lừa dối”. Chi tiết này tiêu biểu cho văn chương lãng mạn thoát li, lấy “mây gió trăng hoa” làm nguồn thi hứng chủ yếu. Ánh trăng lừa dối gợi nhớ đến mặt trời chân thực.

Một bữa no

Một bữa no của nhà văn Nam Cao kể về một bà lão chồng mất sớm, cả đời cặm cụi nuôi con. Khi lớn lên thì đứa con nó lại bỏ bà ra đi. Vợ của con trai bà sau khi chịu tang chồng cũng bỏ bà cùng con gái đi tìm hạnh phúc mới. Bà đã nuôi đứa cháu trong nhiều năm liền. Nhưng rồi do quá khó khăn bà đã phải bán đứa cháu cho nhà bà phó Thụ làm con nuôi. Tưởng rằng sau khi bán cháu thì cuộc sống của bà sẽ dễ dàng hơn. Nhưng không! Đã nghèo mà còn ốm một trận thập tử nhất sinh. Hôm ấy bà ra thăm cháu, nhưng bà lại bị bà phó Thụ trà đạp lên lòng tự trọng của bà, bà được đãi một bữa ăn nhưng lại là một bữa ăn của sự khinh thường. Bà nén lại lòng tự trọng do quá đói mà ăn bán sống bán chết. Đó là bữa cơm no nhất của bà cũng chính là bữa cơm cuối cùng của đời bà.