Xưa - Nay

Nọc cấy - Từ dụng cụ truyền thống đến biểu tượng văn hóa

Thứ bảy, 10/08/2024, 06:00 AM

(NSMT) - Từ thời kỳ khai hoang mở đất cho đến nay, nghề trồng lúa vẫn luôn gắn bó với người nông dân Cà Mau. Cùng với nông cụ nọc cấy, nghề trồng lúa không chỉ là một hoạt động sản xuất nông nghiệp mà còn trở thành một phần quan trọng trong di sản văn hóa của Việt Nam.

Trong quá trình khai phá và chinh phục thiên nhiên, người dân Cà Mau đã phát triển nghề trồng trọt và chăn nuôi để mưu sinh, trong đó nghề trồng lúa đã trở thành một trong những nghề chủ yếu. Tuy nhiên, với sự tiến bộ của khoa học kỹ thuật và sự chuyển mình trong phương thức sản xuất, nhiều công cụ truyền thống như nọc cấy đang dần bị thay thế.

Người phụ nữ tay cầm nọc cấy, cấy lúa trên đồng. (Ảnh tư liệu)

Người phụ nữ tay cầm nọc cấy, cấy lúa trên đồng. (Ảnh tư liệu)

Nọc cấy, một dụng cụ nông nghiệp quan trọng trong nghề trồng lúa thời kỳ trước được sử dụng phổ biến từ giữa thập niên 1950. Tuy nhiên, từ năm 1980 trở đi, nọc cấy bắt đầu ít được sử dụng hơn khi nông dân chuyển sang làm lúa thần nông (thường gọi là sạ lúa thần nông). Ngoài ra nông dân thường dùng máy cấy, họ điều khiển máy chạy đến đâu, mạ được máy cấy đến đó, giúp tăng năng suất một cách đáng kể so với cấy tay hay dùng nọc cấy.

Có nhiều loại nọc cấy khác nhau: loại dài từ 40-50cm dùng cho ruộng nước sâu và loại 20-30cm dùng cho ruộng nước nông. Để chế tạo nọc cấy, các thợ mộc thường chọn những loại gỗ cứng và chắc như mù u, thau lau, căm xe, dầu. Nọc cấy được đẽo cổ bồng, phần trên đầu hình lục giác hoặc đa giác, với thân dưới nhọn để dễ cắm vào đất. Tay cầm thường được đẽo cong để dễ thao tác, dài khoảng 15cm và được gắn vào cổ của nọc cấy. Quy trình cấy lúa bao gồm việc dùng nọc cấy tạo lỗ trên đất, sau đó nhét tép mạ vào lỗ. 

Từ thuở xa xưa hình ảnh người phụ nữ cấy lúa trên đồng cũng được thể hiện qua câu ca dao: “Trên đồng cạn, dưới đồng sâu”, “Chồng cày, vợ cấy, con trâu đi bừa”.

Ngày nay, hình ảnh người nông dân với nọc cấy trên đồng ruộng đã trở nên hiếm hoi, nhường chỗ cho các thiết bị hiện đại. Dù vậy, nọc cấy vẫn là biểu tượng văn hóa sâu sắc của người dân Cà Mau, xuất hiện trong nhiều câu ca dao và tục ngữ, phản ánh sự cần cù và tinh thần lao động của họ. Chúng ta vẫn có thể bắt gặp những chiếc nọc cấy cũ bên vách nhà ở các vùng quê, đã trở nên bóng lưỡng và nhuốm màu vàng của nước phèn vùng U Minh.

Những chiếc nọc cấy được bảo quản tại Bảo tàng tỉnh Cà Mau.

Những chiếc nọc cấy được bảo quản tại Bảo tàng tỉnh Cà Mau.

Trong quá trình tìm hiểu về nông cụ tỉnh Cà Mau trước năm 1975, chúng tôi được biết Bảo tàng tỉnh  đang lưu giữ nhiều chiếc nọc cấy, gắn liền với những câu chuyện về cuộc sống gian khổ của người nông dân và chứng minh cho nghề nông đã nuôi sống bao thế hệ từ thuở khai hoang đến ngày nay.

Nhìn từ góc độ văn hóa, nọc cấy không chỉ là công cụ lao động mà còn là một phần không thể thiếu trong di sản văn hóa của người dân Cà Mau. Dù hiện nay ít được sử dụng, nọc cấy vẫn là một vật báu, gắn bó với giá trị truyền thống và cuộc sống lao động, biểu trưng cho sự cần mẫn và kiên trì của người nông dân Cà Mau.

Bé Sáu - Tăng Vũ Khắc  
Mua vàng ngày vía Thần Tài nắm kỹ những điều này để hút tài lộc

Mua vàng ngày vía Thần Tài nắm kỹ những điều này để hút tài lộc

Mua vàng ngày vía Thần Tài nắm kỹ những điều này để hút tài lộc khi ngày vía Thần Tài năm Ất Tỵ 2025 rơi vào thứ Sáu, ngày 7/2 Dương lịch, ngày làm việc trong tuần.

Có nên mua vàng trước ngày Vía Thần Tài?

Có nên mua vàng trước ngày Vía Thần Tài?

Ngày vía Thần Tài nhiều người thường có thói quen đi mua vàng nên thường xảy ra tình trạng chen chúc, giá tăng vọt. Vậy có thể mua vàng trước ngày vía Thần Tài hay không?

Giữ Tết truyền thống trong lòng con trẻ giữa thời đại số hóa

Giữ Tết truyền thống trong lòng con trẻ giữa thời đại số hóa

(NSMT) - Nhiều người cứ than thở Tết trong mắt con trẻ bây giờ “nhạt” lắm, chẳng còn háo hức và mong ngóng như xưa…

Tản mạn với làng nghề gạch - gốm trăm năm

Tản mạn với làng nghề gạch - gốm trăm năm

Năm 2024, tỉnh Vĩnh Long có một sự kiện quan trọng, tiêu biểu: Festival Gạch Gốm Đỏ - Kinh Tế Xanh lần thứ nhất nhằm tôn vinh nghề gạch - gốm trăm năm tồn tại ở xứ này; qua đó quảng bá thương hiệu, đồng thời bảo tồn, phát huy di sản, kêu gọi đầu tư, phát triển du lịch, thu hút khách trong và ngoài nước đến với làng nghề độc đáo, hiếm có ở miền Tây Nam Bộ.

Độc đáo Lễ cúng Trăng của đồng bào dân tộc Khmer

Độc đáo Lễ cúng Trăng của đồng bào dân tộc Khmer

(NSMT) - Lễ cúng Trăng là một trong những lễ hội truyền thống đặc sắc, phản ánh nét văn hóa độc đáo của đồng bào Khmer Nam Bộ. Với hoạt động đặc trưng là đút cốm dẹp, hay còn gọi là Oóc Om Bóc trong tiếng Khmer, lễ cúng Trăng còn được biết đến rộng rãi với cái tên Lễ Oóc Om Bóc.

Lung linh đêm hội sông Trăng

Lung linh đêm hội sông Trăng

(NSMT) - Trong khuôn khổ Lễ hội Óoc Om Bóc – Đua ghe Ngo Sóc Trăng khu vực ĐBSCL lần thứ 6 và Tuần lễ VHTT-DL Sóc Trăng lần thứ nhất năm 2024, tối ngày 12/11, trên đoạn sông Maspero (tên khác là Nguyệt Giang, Sông Trăng), Sở Văn hoá – Thể thao – Du lịch tỉnh Sóc Trăng tổ chức Hội thi Lôiprotip (thả Đèn nước), trình diễn Đèn nước và ghe Cà Hâu. Đêm hội có sự góp mặt của 20 đèn nước và 5 ghe Cà Hâu đến từ các chùa trong tỉnh.

Cà Mau: Công nhận di tích lịch sử cấp tỉnh đối với Bia kỷ niệm Bác Hồ với cây vú sữa miền Nam

Cà Mau: Công nhận di tích lịch sử cấp tỉnh đối với Bia kỷ niệm Bác Hồ với cây vú sữa miền Nam

(NSMT) - Ngày 12/11, tỉnh Cà Mau tổ chức lễ công bố quyết định xếp hạng di tích cấp tỉnh và khánh thành “Bia kỷ niệm Bác Hồ với cây vú sữa Miền Nam”. Buổi lễ được tổ chức vào Tuần lễ cao điểm với các hoạt động tái hiện 200 ngày Sự kiện Tập kết ra Bắc.