An Giang: Bảo tồn, phát huy nét văn hóa Lễ hội Vía Bà Chúa Xứ núi Sam

(NSMT) - Tối 9/6 (nhằm 22/4 âm lịch), tại TP. Châu Đốc, tỉnh An Giang, Lễ hội cấp quốc gia Vía Bà Chúa Xứ núi Sam chính thức khai hội, với lễ phục hiện rước tượng Bà Chúa Xứ núi Sam từ bệ đá bà ngự trên đỉnh núi Sam.

Lễ hội diễn ra từ ngày 8 - 14/6 (nhằm ngày 21 - 27/4 âm lịch), được tổ chức gồm phần lễ và phần hội. Phần lễ diễn ra theo nghi thức truyền thống, nhưng nội dung và hình thức được đầu tư nâng chất theo hướng tạo điều kiện để du khách, người dân cùng tham gia như Chương trình may áo bà; lễ Phục hiện rước tượng bà; chương trình nấu nước tắm bà; lễ tắm bà; lễ thỉnh sắc ông Thoại Ngọc Hầu từ lăng mộ về miếu bà; lễ Túc yết và Xây chầu; lễ Chánh tế; lễ Hồi sắc - đưa sắc ông Thoại Ngọc Hầu từ miếu bà về lăng mộ. Phần hội có lễ khai hội được tổ chức vào đêm trước lễ tắm bà. Chương trình sinh động với nhiều tiết mục như Sân khấu hóa dựng lại hình ảnh thời mở đất, chiến đấu với giặc ngoại xâm và sự xuất hiện của Bà Chúa Xứ và các hoạt động văn hóa- văn nghệ, thể dục - thể thao, giải trí phục vụ người dân địa phương và du khách.

Đúng 15h ngày 22/4 âm lịch, Lễ phục hiện rước tượng Bà Chúa Xứ núi Sam được diễn ra trong không khí trang nghiêm, đúng các nghi thức truyền thống, với các nghi thức Lễ khai thủy – Đăng sơn - Thỉnh thánh mẫu; dâng hương đài liệt sĩ; di kiệu bà từ đài liệt sĩ lên đỉnh núi Sam để thực hiện lễ phục hiện thỉnh mão bà lên kiệu. Sau khi nghi lễ rước tượng bà từ đỉnh núi xuống nơi an vị thuộc phường Núi Sam (TP. Châu Đốc), tại sân khấu hóa được tổ chức ngay sân miếu Bà Chúa Xứ núi Sam, các vị bô lão trong làng đã tái hiện lại điển tích rước tượng và lập miếu thờ bà.

Truyền thuyết kể rằng, cách đây hơn 200 năm, núi Sam còn hoang vu, dân làng lên núi phát hiện pho tượng cổ ngồi trên bệ đá sa thạch. Trong thời gian đó, quân Xiêm thường xuyên quấy nhiễu nước ta, có lần chúng lên đỉnh núi Sam thì gặp pho tượng cổ này. Dù nhiều lần ra sức khiêng tượng xuống núi nhưng cố gắng thế nào cũng không thể di chuyển tượng được nên phải bỏ lại. Dân làng thấy vậy nên có ý muốn “thỉnh” tượng xuống núi để gìn giữ và phụng thờ. Bao nhiêu tráng đinh lực điền được huy động nhưng không sao nhấc pho tượng lên được.

Các bộ lão trong làng cầu khấn thì có một bé gái đang đùa giỡn bỗng dưng ngồi lại, mặt đỏ bừng, đầu lắc lư mách bảo: “Hãy chọn 9 cô gái đồng trinh để đưa bà xuống núi”. Xuống đến chân núi, tượng bỗng nặng trịch, không nhấc lên nổi. Dân làng hiểu rằng bà muốn ngự nơi đây nên đã lập miếu thờ. Ban đầu, miếu bà được xây dựng đơn sơ bằng tre lá, sau nhiều lần trùng tu, miếu bà mới được hoàn chỉnh và khang trang như hiện nay.

Ông Lê Văn Phước – Phó Chủ tịch UBND tỉnh An Giang cho biết: “Những năm qua, nhận thức được tầm quan trọng của di sản văn hóa, tỉnh An Giang luôn quan tâm lãnh đạo, chỉ đạo công tác gìn giữ, bảo vệ, phát huy giá trị di sản văn hóa trong sự nghiệp phát triển kinh tế - xã hội; coi đây là nhiệm vụ quan trọng, một trong những động lực tạo nên bản sắc và sức mạnh nội sinh trong quá trình phát triển của tỉnh. Đặc biệt, tại Đại hội đại biểu Đảng bộ tỉnh An Giang lần thứ X, nhiệm kỳ 2015 - 2020 cũng đã xác định du lịch là ngành kinh tế mũi nhọn, trong đó TP. Châu Đốc là trung tâm phát triển du lịch của tỉnh. Có thể nói, TP. Châu Đốc, hấp dẫn bởi tài nguyên du lịch phong phú, nổi bật với địa hình núi đá nổi giữa vùng đồng bằng trù phú, liền kề hệ thống kênh rạch tạo nên cảnh quan thiên nhiên độc đáo; các giá trị lịch sử, văn hóa gắn liền khu danh thắng núi Sam với quần thể di tích được xếp hạng cấp quốc gia.

Lễ hội Vía Bà Chúa Xứ núi Sam là lễ hội dân gian truyền thống độc đáo của An Giang nói chung và Châu Đốc nói riêng. Lễ hội chứa đựng giá trị nhân văn sâu sắc, khát vọng của cộng đồng hướng đến những điều tốt đẹp trong cuộc sống. Lễ hội còn mang tính cộng đồng cao, thể hiện sự sáng tạo và được lưu truyền qua nhiều thế hệ. Hiện nay, Lễ hội Vía Bà đang được Thủ tướng Chính phủ cho phép xây dựng hồ sơ trình UNESCO đề nghị công nhận là Di sản văn hoá phi vật thể đại diện nhân loại. Qua đó, có thể thấy Lễ hội Vía Bà chứa đựng giá trị lịch sử, văn hóa hết sức to lớn và đóng vai trò quan trọng trong đời sống tâm linh của cộng đồng An Giang nói riêng và Việt Nam nói chung. Để đáp ứng nhu cầu hưởng thụ văn hóa tinh thần của Nhân dân, chính quyền thành phố Châu Đốc đầu tư nâng chất công tác tổ chức Lễ hội Vía Bà về nội dung, hình thức, về phần lễ và phần hội theo hướng tạo điều kiện để du khách và Nhân dân cùng tham gia”.

Năm 2001, Lễ hội vía Bà Chúa Xứ núi Sam được Bộ Văn hóa - Thông tin (nay là Bộ Văn hóa - Thể thao và Du lịch) công nhận là lễ hội cấp quốc gia. Từ đó, ngoài phần lễ truyền thống, phần hội được tổ chức sôi nổi với các chương trình sân khấu hóa, tuần lễ văn hóa - thể thao, trò chơi dân gian, trình diễn văn nghệ dân tộc, múa lân - sư - rồng... phục vụ nhân dân và du khách. Năm 2014, Lễ hội vía Bà Chúa Xứ núi Sam đã được Bộ Văn hóa - Thể thao và Du lịch đưa vào danh mục di sản văn hóa phi vật thể quốc gia thuộc loại hình lễ hội truyền thống. Năm 2018, Khu du lịch núi Sam với cảnh quan thiên nhiên độc đáo cùng quần thể di tích lịch sử văn hóa được xếp hạng cấp quốc gia gồm miếu Bà Chúa Xứ núi Sam, chùa Tây An, lăng Thoại Ngọc Hầu, chùa Hang gắn với Lễ hội vía Bà Chúa Xứ núi Sam được Bộ Văn hóa - Thể thao và Du lịch công nhận là Khu du lịch quốc gia với định hướng phát triển trở thành trung tâm du lịch đặc sắc về văn hóa tâm linh của vùng ĐBSCL và cả nước.

Lễ hội cấp quốc gia Vía Bà Chúa Xứ núi Sam là lễ hội đặc sắc có từ lâu đời, mang đậm giá trị văn hóa tâm linh tín ngưỡng của người dân vùng sông nước Nam Bộ, thu hút đông đảo du khách hành hương, chiêm bái và tham dự. Thông qua các hoạt động tại Lễ hội Vía Bà Chúa Xứ núi Sam, TP. Châu Đốc mong muốn quảng bá, giới thiệu với bạn bè trong nước, quốc tế về tiềm năng, thế mạnh, danh lam thắng cảnh, di tích lịch sử, văn hóa, con người Châu Đốc. Qua đó, thu hút đầu tư, khách tham quan đến với thành phố, góp phần thúc đẩy ngành du lịch tỉnh nhà phát triển.

- Một số hình ảnh lễ phục hiện rước tượng Bà Chúa Xứ núi Sam